Για την λίπανση των ελαιώνων δεν υπάρχουν προκαθορισμένα σχήματα λίπανσης που να μπορούν να γενικευθούν.Κάθε ελαιοκομική περιοχή και κάθε ελαιώνας έχει τις δικές του απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά οι οποίες εξαρτώνται κι από την καλλιεργητική ιστορία του ελαιώνα: το κλάδεμα που έχει υποστεί, το μέγεθος της τελευταίας παραγωγής, η χημική σύσταση του εδάφους, οι βροχοπτώσεις, κ.ά.
Γι αυτό θα περιοριστούμε στην αναφορά μερικών βασικών αρχών και κατευθύνσεων συμβουλεύοντας τους παραγωγούς να προστρέχουν στην τεχνική συμπαράσταση των γεωπόνων που γνωρίζουν την περιοχή κι ακόμη καλύτερα ή και τον ίδιο τον ελαιώνα.
Για τον υπολογισμό λοιπόν των αναγκών σε λιπάσματα πρέπει να παίρνονται υπόψη:
1.-Τα αποτελέσματα· των αναλύσεων του εδάφους, παρ’ ότι έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα εξ αιτίας της περιορισμένης αντιπροσωπευτικότητας της δειγματοληψίας.
2.-Τα αποτελέσματα της φυλλοδιαγνωστικής (ανάλυση των φύλλων).
3.- Την πείρα του καλλιεργητή ο οποίος είναι περισσότερο σε θέση να εκτιμήσει της ανάγκες του ελαιώνα βασιζόμενος στο μέγεθος της τελευταίας παραγωγής σε καρπό και στον όγκο των κλάδων που κόπηκαν κατά το κλάδεμα. Γιατί είναι φυσικό, αν τα δέντρα είχαν παράγει πολύ και κόφτηκαν και πολύ, να ’χουν μεγαλύτερη ανάγκη από θρεπτικές ουσίες.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ
|
1. Επιφανειακή λίπανση με άζωτο την περίοδο από τέλη Ιανουαρίου-αρχές Μαρτίου, ( Θειική αμμωνία (21% Ν) ή νιτρική αμμωνία (34% Ν) ή ουρία (46% Ν) κ.α. ) ~800 γραμμάρια άζωτο ανά δέντρο ανάλογα με το μέγεθος του
|
2. Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και άζωτο προανθικά (τότε ψεκάζουμε και με καρποδετική ορμόνη )
|
3. Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και κάλιο στο τέλος της καρπόδεσης, (τότε ψεκάζουμε και για τον Μπίμπικα )
|
5. Διαφυλλικός ψεκασμός με 20-20-20 Ιούνιος, Ιούλιος , Αυγουστος , Σεπτέμβειο, (Τότε ψεκάζουμε και για τον Δάκο )
|
6 Υδρολίπανση με Υδροδυαλυτό άζωτο , βόρειο , κάλιο στο πρώτο πότισμα των δέντρων μετά την καρπόδεση
|
Ενα πρακτικό παράδειγμα λίπανσης που εφαρμόζουμε σε συνδυασμό με άλλες εργασίες για κέρδος χρόνου και μείωση κόστους εργασιών https://naturalife24.blogspot.com/
Δεν αγοράζουμε ακριβούς συνδυασμούς λιπασμάτων προτιμούμε π.χ Σκέτο άζωτο συσκευασία 40 kgr , Σκέτο βόριο συσκευασία 20 kgr κ.τ.λ ΠΡΟΣΟΧΗ !!! Στό παράδειγμα αν ΣΤΑΔΙΑΚΑ αντικαταστήσουμε χημική λίπανση με φυσική λίπανση με μεθόδους φυσικής καλλιέργειας ( εδαφοκάλυψης , εδαφοβελτιωτική σπορά , χρήση θρυματιστή - κλαδοτεμαχιστή , μπορούμε να μειώσουμε το κόστος λίπανσης έως 70% μέσα σε 4-5 χρόνια χωρίς να μειωθεί η παραγωγικότητα των δέντρων |
Εισαγωγή στη λίπανση τηε ελιάς
Η λίπανση στην ελιά γίνεται, όπως λέγεται κλασσικά, για την επίτευξη ισόρροπης βλάστησης και ανθοφορίας. Για μια ορθολογική προσέγγιση του θέματος επιβάλλεται η λίπανση να εκτελείται με γνώμονα τουλάχιστον την αντικατάσταση των αφαιρούμενων με τον καρπό και το κλάδεμα ανόργανων στοιχείων από το χωράφι. Η γνώση των εκροών από τον ελαιώνα είναι ελάχιστη για τις συνθήκες της Ελλάδας. Η ποσότητα των εκροών επηρεάζεται από τη μορφή καλλιέργειας του ελαιώνα, την παραγωγικότητα κάθε χρονιάς και την αποτελεσματικότητα της λιπαντικής αγωγής που ακολουθείται. Οι ετήσιες εκροές από το κάθε δέντρο ελιάς με κανονική καρποφορία διεθνώς φαίνεται στον Πίνακα 1. Είναι εμφανές ότι το κάθε δέντρο καταναλώνει κάθε έτος μεγάλη ποσότητα αζώτου και καλίου και σημαντικά μικρότερη ποσότητα φωσφόρου. Παρόμοια έρευνα στην ποικιλία Χονδρολιά Χαλκιδικήςκαλλιεργούμενη σε πεδινό εντατικό ελαιώνα της Χαλκιδικής έδειξε ότι σε κάθε στρέμμα ελαιώνα με κανονική καρποφορία οι καρποί και τα κλαδιά κλαδέματος απομακρύνουν σημαντικές ποσότητες αζώτου και καλίου, μικρές ποσότητες φωσφόρου και ελάχιστες βορίου (Πίνακας 2). Επίσης, ο ψιλοτεμαχισμός και επιστροφή των κλαδευτικών στο χωράφι έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση των λιπαντικών αναγκών στο 50% τουλάχιστον, όπου βέβαια αυτός ο ψιλοτεμαχισμός είναι εφικτός. Επιπλέον, με τον ψιλοτεμαχισμό θα είχαμε και όλα τα θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή οργανικής ουσίας στο έδαφος(βελτίωση φυσικών χαρακτηριστικών του εδάφους και συγκράτησης νερού, αύξηση της οργανικής ουσίας και αφομοιωσιμότητας των ανόργανων στοιχείων, κ.λπ.).
Η λίπανση στην ελιά γίνεται, όπως λέγεται κλασσικά, για την επίτευξη ισόρροπης βλάστησης και ανθοφορίας. Για μια ορθολογική προσέγγιση του θέματος επιβάλλεται η λίπανση να εκτελείται με γνώμονα τουλάχιστον την αντικατάσταση των αφαιρούμενων με τον καρπό και το κλάδεμα ανόργανων στοιχείων από το χωράφι. Η γνώση των εκροών από τον ελαιώνα είναι ελάχιστη για τις συνθήκες της Ελλάδας. Η ποσότητα των εκροών επηρεάζεται από τη μορφή καλλιέργειας του ελαιώνα, την παραγωγικότητα κάθε χρονιάς και την αποτελεσματικότητα της λιπαντικής αγωγής που ακολουθείται. Οι ετήσιες εκροές από το κάθε δέντρο ελιάς με κανονική καρποφορία διεθνώς φαίνεται στον Πίνακα 1. Είναι εμφανές ότι το κάθε δέντρο καταναλώνει κάθε έτος μεγάλη ποσότητα αζώτου και καλίου και σημαντικά μικρότερη ποσότητα φωσφόρου. Παρόμοια έρευνα στην ποικιλία Χονδρολιά Χαλκιδικήςκαλλιεργούμενη σε πεδινό εντατικό ελαιώνα της Χαλκιδικής έδειξε ότι σε κάθε στρέμμα ελαιώνα με κανονική καρποφορία οι καρποί και τα κλαδιά κλαδέματος απομακρύνουν σημαντικές ποσότητες αζώτου και καλίου, μικρές ποσότητες φωσφόρου και ελάχιστες βορίου (Πίνακας 2). Επίσης, ο ψιλοτεμαχισμός και επιστροφή των κλαδευτικών στο χωράφι έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση των λιπαντικών αναγκών στο 50% τουλάχιστον, όπου βέβαια αυτός ο ψιλοτεμαχισμός είναι εφικτός. Επιπλέον, με τον ψιλοτεμαχισμό θα είχαμε και όλα τα θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή οργανικής ουσίας στο έδαφος(βελτίωση φυσικών χαρακτηριστικών του εδάφους και συγκράτησης νερού, αύξηση της οργανικής ουσίας και αφομοιωσιμότητας των ανόργανων στοιχείων, κ.λπ.).
1
Πίνακας 1: Εκροές από
ελαιώνες με κανονική καρποφορία σε παραμεσόγειες χώρες (gr/δέντρο)
|
|||
Χώρα
|
Ν
|
P
|
K
|
Γαλλία
|
300
|
60
|
200
|
Ισπανία
|
310
|
75
|
560
|
Ιταλία
|
276
|
142
|
488
|
Πίνακας 2: Ετήσιες
εκροές ανόργανων στοιχείων ανά στρέμμα από εντατικό ελαιώνα Χονδρολιάς με
κανονική καρποφορία στη Χαλκιδική. Οι ετήσιες εισροές στον ανωτέρω ελαιώνα
ήταν 42 κιλά Ν, 5,6 κιλά P, 20 κιλά Κ ανά στρέμμα (Ε. Σφακιωτάκης,
αδημοσίευτα αποτελέσματα).
|
||
Στοιχεία
|
Καρποί (800
κιλά/στρέμμα)
|
Κλαδευτικά
|
Ν
|
5,4kg
|
7,8kg
|
P
|
0,26kg
|
0,5kg
|
K
|
5,2kg
|
4,9kg
|
B
|
2,6gr
|
3,3gr
|
Η ελιά είναι απαιτητική σε άζωτο ώστε να αντιδρά σχεδόν πάντα στην αζωτούχο λίπανση με έντονη βλάστηση, υψηλό ποσοστό τέλειων ανθέων, υψηλή καρπόδεση και καλή καρποφορία. Η έλλειψη στοιχείου αζώτου οδηγεί σε μειωμένη καρποφορία ή σε παρενιαυτοφορία. Η ελιά δεν έχει βρεθεί να αντιδρά τις περισσότερες φορές στη φωσφορική λίπανση. Αυτό είναι προφανές από τις χαμηλές ανάγκες της καλλιέργειας σε φώσφορο αλλά και από τις ιδιότητες πολλές φορές των εδαφών να δεσμεύουν το φώσφορο και να τον αποδεσμεύουν σταδιακά με τα χρόνια. Οι απαιτήσεις της ελιάς σε κάλιο είναι υψηλές και για αυτό η λίπανση με κάλιο πρέπει να γίνεται τακτικά ανάλογα με τις εκροές του στοιχείου.Ελλείψεις μαγνησίου και ψευδαργύρου έχουν βρεθεί αρκετές φορές διεθνώς στην ελιά και είναι πιθανή η ανάγκη λίπανσης με τα ανωτέρω στοιχεία πολλών εντατικών ελαιώνων. Υπεράνω όλων το βόριοαποτελεί το στοιχείο που λείπει πολύ συχνά από πολλές περιοχές καλλιέργειας της ελιάς στην Ελλάδα. Το βόριο βοηθά στην καλύτερη προσρόφηση και μετακίνηση των άλλων ανόργανων στοιχείων και για αυτό βοηθά σημαντικά στην ανάπτυξη και παραγωγικότητα του ελαιόδεντρου.
Συνοψίζοντας, σε γενικές γραμμές και αν δεν έχουμε αναλύσεις εδάφους και φύλλων για λεπτομερέστερη λιπαντική αγωγή, προτείνεται η εφαρμογή περίπου 0,8-1 kg αζώτου ανά δέντρο και έτος σε κανονικής καρποφορίας αρδευόμενους ελαιώνες και περίπου 0,6 kg αζώτου ανά δέντρο και έτος για κανονικής παραγωγής ξηρικούς ελαιώνες. Τη χρονιά που δεν αναμένουμε παραγωγή η λίπανση μειώνεται στο μισό.
Η εποχή που θα γίνει η λίπανση είναι επίσης σημαντική. Πρέπει κατ’ αρχήν να γνωρίζουμε τις κρίσιμες περιόδους που το δέντρο της ελιάς έχει τις σημαντικότερες ανάγκες σε ανόργανα στοιχεία. Αυτές είναι κατά την άνθιση – καρπόδεση (Μάιος,Ιούνιος), κατά τη διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών για την επόμενη χρονιά(Ιούνιος), ελάχιστες στη σκλήρυνση του πυρήνα (Ιούλιος – Αύγουστος) και αρκετές κατά τη διαμόρφωση των ανθέων (τέλη Χειμώνα – αρχές Άνοιξης). Επιπλέον, πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι ρίζες της ελιάς δεν λειτουργούν αποτελεσματικά κατά τη χειμερινή περίοδο και μόνο με την έναρξη της βλάστησης την Άνοιξη οι ρίζες λειτουργούν απορροφώντας ανόργανα στοιχεία από το έδαφος. Επομένως οι ανάγκες του δέντρου μέχρι και το Μάρτιο καλύπτονται σχεδόν ολοκληρωτικά από στοιχεία που είναι αποθηκευμένα στα βλαστικά μέρη του δέντρου (φύλλα, κλαδιά, κορμό και ρίζες). Από εκεί και πέρα η συμμετοχή της απορρόφησης ανόργανων από το έδαφος στην κάλυψη των θρεπτικών αναγκών της ελιάς αυξάνεται έως τις αρχές του καλοκαιριού, ενώ από εκεί και πέρα η κάλυψη των αναγκών γίνεται ολοκληρωτικά από την προσρόφηση στοιχείων από το έδαφος. Έτσι στους ξηρικούς ελαιώνες με λίγες βροχοπτώσεις προτείνεται η εφαρμογή των λιπαντικών στοιχείων (κύρια αζώτου) τον Ιανουάριο ώστε αυτό να είναι διαθέσιμο τον Απρίλιο. Για περιοχές όπου οι βροχοπτώσεις του Φεβρουαρίου και Μαρτίου είναι συνήθως σημαντικές (Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα) η ανωτέρω λίπανση θα ήταν καλό να γίνει αρχές Μαρτίου ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες από έκπλυση. Σε αρδευόμενους ελαιώνες η λίπανση καλίου και δευτερευόντως φωσφόρου μπορεί να γίνεται το Χειμώνα, αλλά η αζωτούχος πρέπει να εφαρμόζεται εν μέρει τον Απρίλιο και εν μέρει με τις θερινές αρδεύσεις. Τέλος, η εφαρμογή βορίου μπορεί να γίνει το χειμώνα από εδάφους με τη μορφή βόρακα και διαφυλλικά την Άνοιξη με υδατοδιαλυτές μορφές βορίου σε συνδυασμό με τον ψεκασμό κατάλληλων χαλκούχων σκευασμάτων ή εντομοκτόνων. Μια μικρή ποσότητα Ν είναι απαραίτητη τέλη Αυγούστου για να συσσωρεύσει Ν το φυτό για την επόμενη βλαστική περίοδο.
Λίπανση ελιάς / Fertilizing olive trees
Η βασική λίπανση πρέπει να εφαρμόζεται επιφανειακά με ή λίγο πριν από υγρό καιρό με αποτέλεσμα τη μείωση των απωλειών αμμωνιακού αζώτου και την προσρόφηση των στοιχείων στο επιφανειακό τουλάχιστον έδαφος. Μπορεί επίσης να γίνει και ελαφρά ενσωμάτωση (έως 5 cm βάθος) σε περίπτωση ξηρού καιρού με προσοχή ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι διάβρωσης σε επικλινή εδάφη. Βέβαια η ορθολογική λίπανση επιβάλλει τη γνώση των λιπαντικών αναγκών του δέντρου αλλά και τη θρεπτική κατάσταση του δέντρου σε συνδυασμό με τις ιδιότητες του εδάφους του ελαιώνα (απαιτείται μία εδαφολογική ανάλυση ανά μερικά έτη). Η φυλλοδιαγνωστική ανάλυση αποτελεί τον καλύτερο τρόπο ελέγχου της θρεπτικής κατάστασης και συνήθως γίνεται τον Ιανουάριο σε κάθε ελαιώνα και χρονιά. Βάσει αυτής της ανάλυσης και βάσει συγκεκριμένων ορίων επάρκειας καλοανεπτυγμένων, υγιών και με κανονική καρποφορία ελαιώνων προτείνεται η άριστη λιπαντική αγωγή για κάθε ελαιώνα.
Τέλος, τα όρια επάρκειας για κάθε ποικιλία και οικολογικό περιβάλλον πρέπει να καθορίζονται μετά από πολλές αναλύσεις υγιών, παραγωγικών ελαιώνων. Τέτοια στοιχεία δεν υπάρχουν φυσικά για κάθε Ελληνική ποικιλία και επομένως τα όρια επάρκειας που έχουν βρεθεί για άλλες περιοχές και ποικιλίες δίνουν μόνο μια κατεύθυνση για τον ελαιοκαλλιεργητή, ο οποίος πρέπει να αξιολογήσει τις αναλύσεις και ανάλογα με την αναμενόμενη παραγωγή να προσθέσει τα στοιχεία και τις απαραίτητες ποσότητες χωρίς πάλι την απαιτούμενη ακρίβεια που επιβάλει η σύγχρονη και οικονομικά συμφέρουσα γεωργία. Βέβαια με την επανάληψη των αναλύσεων σε 1-2 χρονιές γίνεται όλο και πιο κατανοητή η πορεία του ελαιώνα και οι ανάγκες του.
Έδαφος
Απαιτήσεις σε Νερό
Η ελιά αναπτύσσεται και καρποφορεί σε μεγάλη ποικιλία εδαφών ακόμη και χαμηλής γονιμότητας. Αποδίδει όμως καλύτερα στα μέσης σύστασης αμμοαργιλώδη εδάφη που συγκρατούν αρκετή υγρασία και επιτρέπουν την καλύτερη εκμετάλλευση της εδαφικής υγρασίας και των θρεπτικών στοιχείων.
Σε ελαφρά αμμώδη και χαλικώδη εδάφη για την επίτευξη ικανοποιητικής παραγωγής απαιτούνται συμπληρωματικές επιφανειακές αρδεύσεις κατά τους θερινούς μήνες και την περίοδο της ελαιογένεσης (Αύγουστος – Σεπτέμβριος)
Βαριά εδάφη που νεροκρατούν είναι ακατάλληλα για την καλλιέργεια της Ελιάς καθώς τα δέντρα υποφέρουν από συψηριζίες, μειώνουν τις αποδόσεις τους και υποβαθμίζονται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του παραγόμενου ελαιόλαδου.
Ως προς τα χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους το ελαιόδεντρο αναπτύσσεται καλύτερα ουδέτερα ή ελαφρά αλκαλικά εδάφη (pH 7-8), αντέχει όμως και στα ελαφρά όξινα εδάφη. Σε τιμές pH κάτω από 5 και πάνω από 8,5 μειώνεται η ανάπτυξη και η παραγωγή της καλλιέργειας.
Η ελιά έχει πλούσιο ριζικό σύστημα που εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο τρόπο η εδαφική υγρασία. Τα φύλλα της είναι δερματώδη με παχιά κηρώδη εφυμενίδα, πυκνό χνούδι και μικρά βυθισμένα στομάτια στην κάτω επιφάνεια. Περιορίζουν την διαπνοή, μειώνουν τις απώλειες νερού και αυξάνουν την αντοχή της στις ξηρικές συνθήκες σε σύγκριση με άλλες δεντρώδης καλλιέργειες.
Παρά την ανθεκτικότητα του ελαιόδεντρου στην ξηρασία, το νερό είναι ο κύριος περιοριστικός παράγοντας της παραγωγής ειδικότερα:
- σε περιοχές με μικρό ετήσιο ύψος βροχόπτωσης (< 400mm)
- σε περιοχές με υγρό χειμώνα αλλά ξηρό καλοκαίρι
- στα ελαφρά αμμώδη και χαλικώδη εδάφη
- στις επιτραπέζιες ελιές
Τα ελαιόδεντρα παρουσιάζουν συγκεκριμένα στάδια κατά την διάρκεια του ετήσιου βλαστικού κύκλου, όπου οι απαιτήσεις τους σε νερό μεγιστοποιούνται και η επάρκεια της εδαφικής υγρασίας ασκεί καθοριστική επίδραση στην ποσότητα και την ποιότητα της τελικής παραγωγής: και για αυτά θα μιλισομε παρακ
Θρεπτικές απαιτήσεις της Ελιάς
Η Λίπανση της Ελιάς – Πότε Γίνεται & Τι Λίπασμα θα Χρησιμοποιήσω
Η ελιά όπως κάθε φυτό χρειάζεται λίπανση κάθε χρόνο. Η ποσότητα λιπάσματος, ο τύπος λιπάσματος και ο χρόνος εφαρμογής καθορίζονται μετά από μελέτη πάρα πολλών παραγόντων.
Γενικά η ελιά απαιτεί κυρίως τα πιο κάτω λιπαντικά στοιχεία:
ΑΖΩΤΟ (Ν):
Το στοιχείο που χρειάζεται σε μεγάλες ποσότητες και κάθε χρόνο. Η ελιά αντιδρά σχεδόν πάντα θετικά στη σωστή και επαρκή λίπανση με άζωτο. Είναι ίσως το στοιχείο με τη μεγαλύτερη ποσοτικά έλλειψη στην καλλιέργεια της ελιάς.
Επίδραση αζώτου: Ευνοεί τη βλάστηση, την καρπόδεση, την ανάπτυξη του καρπού και γενικά την εν γένει ανάπτυξη του φυτού. Το άζωτο (Ν) ως στοιχείο κυκλοφορεί σε πολλές μορφές.
Παράδειγμα λιπασμάτων: Θειική αμμωνία (21% Ν), νιτρική αμμωνία (34% Ν), ουρία (46% Ν) κ.α.
Ποσότητα αζώτου: Από βιβλιογραφική ανασκόπηση φαίνεται ότι για τις συνθήκες της Κρήτης χορήγηση 800 φρ. – 1000 γρ. καθαρού αζώτου/ δέντρο/έτος (πρδ. 4,5 κιλά θειική αμμωνία ή 3 κιλά νιτρική ή 2 κιλά ουρία) είναι αρκετή αν και στην πράξη χορήγηση μεγαλύτερων από τις παραπάνω ποσότητες είχαν ακόμη καλύτερα αποτελέσματα.
Σε μακροχρόνια πειράματα που έχουν λάβει χώρα στο Ινστιτούτο Υποτροπικών Φυτών και Ελιάς Χανίων βρέθηκε ότι χορήγηση 800 γρ. Ν/δέντρο/έτος αύξησε την παραγωγή από 51,8%-105,63% σε σχέση με τις ελιές που δε λιπάνθηκαν καθόλου με Ν.
Περίοδος εφαρμογής αζώτου
Πολύ κρίσιμες περίοδοι κατανάλωσης αζώτου από το δέντρο είναι:
1. Από την έναρξη σχηματισμού νέας βλάστησης (Φεβρουάριο – Μάρτιο) έως και την καρπόδεση (Μάιο)
2. Στάδιο ξυλοποίησης ενδοκαρπίου (τέλη Ιουλίου-αρχές Αυγούστου για τις συνθήκες της Κρήτης).
Τις παραπάνω περιόδους η ελιά πρέπει να είναι επαρκώς εφοδιασμένη με άζωτο.
Πρακτικές συμβουλές.
Ένα ορθολογικό πρόγραμμα λίπανσης πρέπει να αναπληρώνει τα θρεπτικά στοιχεία που απομακρύνονται από το έδαφος με την συλλογή του ελαιόκαρπου και το ετήσιο κλάδεμα των δέντρων και να παρέχει ταυτόχρονα τις λιπαντικές μονάδες που είναι απαραίτητες για την ετήσια βλάστηση και ανθοφορία των δέντρων.
Οι ποσότητες θρεπτικών στοιχείων που αφαιρούνται από το δέντρο κάθε χρόνο λόγω της φυλλόπτωσης, του κλαδέματος και της συλλογής του ελαιόκαρπου φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:
| Στοιχεία που αφαιρούνται για την παραγωγή: | Άζωτο (Kg) | Φωσφόρος (Kg) | Κάλιο (Kg) |
|---|---|---|---|
| 100 Kg ελαιοκάρπου | 0,9 | 0,2 | 1 |
| 50 Kg ξύλου | 0,4 | 0,15 | 0,2 |
| 50 Kg φύλλων | 0,5 | 0,12 | 0,3 |
Η αρμονική τροφοδοσία των δέντρων με τα παραπάνω στοιχεία, στην κατάλληλη ποσότητα και αναλογία και σε όλα τα κρίσιμα στάδια της ανάπτυξής τους, επιτυγχάνει την θρεπτική ισορροπία της καλλιέργειας, την αύξηση των αποδόσεων και την υψηλή ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος.
Η ελιά όπως κάθε φυτό χρειάζεται λίπανση κάθε χρόνο. Η ποσότητα λιπάσματος, ο τύπος λιπάσματος και ο χρόνος εφαρμογής καθορίζονται μετά από μελέτη πάρα πολλών παραγόντων.
Γενικά η ελιά απαιτεί κυρίως τα πιο κάτω λιπαντικά στοιχεία:
ΑΖΩΤΟ (Ν):
Το στοιχείο που χρειάζεται σε μεγάλες ποσότητες και κάθε χρόνο. Η ελιά αντιδρά σχεδόν πάντα θετικά στη σωστή και επαρκή λίπανση με άζωτο. Είναι ίσως το στοιχείο με τη μεγαλύτερη ποσοτικά έλλειψη στην καλλιέργεια της ελιάς.
Επίδραση αζώτου: Ευνοεί τη βλάστηση, την καρπόδεση, την ανάπτυξη του καρπού και γενικά την εν γένει ανάπτυξη του φυτού. Το άζωτο (Ν) ως στοιχείο κυκλοφορεί σε πολλές μορφές.
Παράδειγμα λιπασμάτων: Θειική αμμωνία (21% Ν), νιτρική αμμωνία (34% Ν), ουρία (46% Ν) κ.α.
Ποσότητα αζώτου: Από βιβλιογραφική ανασκόπηση φαίνεται ότι για τις συνθήκες της Κρήτης χορήγηση 800 φρ. – 1000 γρ. καθαρού αζώτου/ δέντρο/έτος (πρδ. 4,5 κιλά θειική αμμωνία ή 3 κιλά νιτρική ή 2 κιλά ουρία) είναι αρκετή αν και στην πράξη χορήγηση μεγαλύτερων από τις παραπάνω ποσότητες είχαν ακόμη καλύτερα αποτελέσματα.
Σε μακροχρόνια πειράματα που έχουν λάβει χώρα στο Ινστιτούτο Υποτροπικών Φυτών και Ελιάς Χανίων βρέθηκε ότι χορήγηση 800 γρ. Ν/δέντρο/έτος αύξησε την παραγωγή από 51,8%-105,63% σε σχέση με τις ελιές που δε λιπάνθηκαν καθόλου με Ν.
Περίοδος εφαρμογής αζώτου
Πολύ κρίσιμες περίοδοι κατανάλωσης αζώτου από το δέντρο είναι:
1. Από την έναρξη σχηματισμού νέας βλάστησης (Φεβρουάριο – Μάρτιο) έως και την καρπόδεση (Μάιο)
2. Στάδιο ξυλοποίησης ενδοκαρπίου (τέλη Ιουλίου-αρχές Αυγούστου για τις συνθήκες της Κρήτης).
Τις παραπάνω περιόδους η ελιά πρέπει να είναι επαρκώς εφοδιασμένη με άζωτο.
Το Άζωτο αποτελεί το σημαντικότερο και το πλέον αναντικατάστατο θρεπτικό στοιχείο για την βλαστική ανάπτυξη και την καρποφορία του ελαιώνα.
- προάγει την βλάστηση που είναι απαραίτητη για τον σχηματισμό των αναπαραγωγικών οργάνων και την αύξηση των καρπών
- αυξάνει τον αριθμό των ανθοφόρων οφθαλμών που θα δώσουν ταξιανθίες
- προωθεί τον σχηματισμό τέλειων ανθέων αυξάνοντας την γονιμοποίηση και την καρπόδεση
- αυξάνει τον αριθμό και το βάρος των καρπών αυξάνοντας την παραγωγή
- σε συνδυασμό με το ορθολογικό κλάδεμα και τη άρδευση μειώνει την παρενιαυτοφορία
Τα ελαιόδεντρα απορροφούν μεγάλες ποσότητες Αζώτου από το έδαφος καθ’ όλη την διάρκεια του έτους, είναι όμως ιδιαίτερα απαιτητικά και εκδηλώνουν πραγματική ‘’πείνα’’ για το στοιχείο αυτό σε συγκεκριμένα στάδια του ετήσιου βλαστικού και αναπαραγωγικού τους κύκλου.
- την περίοδο της μορφολογικής διαφοροποίησης των ανθοφόρων οφθαλμών (Φεβ.-Μαρ.)
- την περίοδο της άνθισης – καρπόδεσης (Απρ.-Μάιο)
- της περίοδο της σκλήρυνσης του πυρήνα ( Ιουν.-Ιουλ.)
Ο επαρκής εφοδιασμός του ελαιώνα με Άζωτο, κατά διάρκεια των παραπάνω σταδίων ασκεί καθοριστική επίδραση στην ποσότητα και την ποιότητα του τελικού παραγόμενου προϊόντος.
- Μην κοιτάτε μόνο το όνομα του λιπάσματος αλλά κυρίως ελέγξτε τι περιέχει % από το κάθε στοιχείο.
- Το κόστος σακιού δεν έχει πολύ μεγάλη σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι το κόστος ανά μονάδα.
- Μην λιπαίνετε χωρίς τη γνώμη τεχνικού γεωπόνου.
- Να κάνετε όποτε είναι δυνατόν ανάλυση εδάφους – σας γλιτώνει από άσκοπες λιπάνσεις άρα και άσκοπα έξοδα.
ΦΩΣΦΟΡΟΣ (Ρ):
Η ελιά γενικά δεν καταναλώνει φώσφορο σε μεγάλες ποσότητες και δεν αντιδρά πάντα στην προσθήκη του στοιχείου αυτού. Στην Κρήτη παρατηρούνται πολύ σπάνια φαινόμενα έλλειψης φωσφόρου. Γενικά προσθήκη Ρ στην ελιά συνίσταται να γίνει μετά από ανάλυση εδάφους ή εναλλακτικά συστήνεται να προστίθεται με φειδώ (πρδ. 10-20 μονάδες Ρ2Ο5 ανά στρέμμα κάθε 3-4 έτη). Μην ξεχνάμε και το υψηλό κόστος αγοράς του.
ΚΑΛΙΟ (Κ):
Παλαιότερα υπήρχε η άποψη ότι η ελιά δεν χρειάζεται να λιπαίνεται με κάλιο διότι ‘το κάλιο το παράγει το έδαφος’ . Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι το κάλιο είναι απαραίτητο κυρίως τις χρονιές όπου αναμένουμε παραγωγή (βεντέμα). Το κάλιο είναι σημαντικό στοιχείο για την ελαιογέννεση δηλαδή την επί τοις εκατό (%) περιεκτικότητα σε λάδι του ελαιοκάρπου. Επίσης το κάλιο καθιστά το φυτό πιο ανθεκτικό σε μυκητολογικές παθήσεις, την ξηρασία και τον παγετό. Κάθε 100 κιλά ελαιοκάρπου απομυζούν από το έδαφος περίπου 1000 γρ. καλίου (Κ2Ο). Το κάλιο πρέπει να προστίθεται σε ικανοποιητικές ποσότητες κάθε χρόνο το πολύ κάθε δύο χρόνια.
Ποσότητα καλίου: Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η ποσότητα του καλίου που μπορεί να προστεθεί ανά δέντρο τη χρονιά που αναμένουμε παραγωγή είναι από 500 γρ. – 1000 γρ. Κ2Ο/παραγωγικό δέντρο πρδ. 1- 2 κιλά θειικού καλίου (50% Κ2Ο) / δέντρο.
Προσοχή: Στους αρδευόμενους ελαιώνες μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάλιο και υπό μορφή νιτρικού (46% Κ2Ο) ή υδατοδιαλυτού θειικού καλίου (50% Κ2Ο) με υδρολίπανση, την περίοδο σκλήρυνσης του ενδοκαρπίου (κουκούτσι), περί τα τέλη Ιουλίου για τις συνθήκες της Κρήτης με ποσότητα 0,5-1,0 κιλό/δέντρο. Με την παραπάνω τεχνική επιτυγχάνεται τόσο βελτίωση της περιεκτικότητας του καρπού σε λάδι όσο και μείωση του φαινομένου της παρενιαυτοφορίας.
Η ελιά γενικά δεν καταναλώνει φώσφορο σε μεγάλες ποσότητες και δεν αντιδρά πάντα στην προσθήκη του στοιχείου αυτού. Στην Κρήτη παρατηρούνται πολύ σπάνια φαινόμενα έλλειψης φωσφόρου. Γενικά προσθήκη Ρ στην ελιά συνίσταται να γίνει μετά από ανάλυση εδάφους ή εναλλακτικά συστήνεται να προστίθεται με φειδώ (πρδ. 10-20 μονάδες Ρ2Ο5 ανά στρέμμα κάθε 3-4 έτη). Μην ξεχνάμε και το υψηλό κόστος αγοράς του.
ΚΑΛΙΟ (Κ):
Παλαιότερα υπήρχε η άποψη ότι η ελιά δεν χρειάζεται να λιπαίνεται με κάλιο διότι ‘το κάλιο το παράγει το έδαφος’ . Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι το κάλιο είναι απαραίτητο κυρίως τις χρονιές όπου αναμένουμε παραγωγή (βεντέμα). Το κάλιο είναι σημαντικό στοιχείο για την ελαιογέννεση δηλαδή την επί τοις εκατό (%) περιεκτικότητα σε λάδι του ελαιοκάρπου. Επίσης το κάλιο καθιστά το φυτό πιο ανθεκτικό σε μυκητολογικές παθήσεις, την ξηρασία και τον παγετό. Κάθε 100 κιλά ελαιοκάρπου απομυζούν από το έδαφος περίπου 1000 γρ. καλίου (Κ2Ο). Το κάλιο πρέπει να προστίθεται σε ικανοποιητικές ποσότητες κάθε χρόνο το πολύ κάθε δύο χρόνια.
Ποσότητα καλίου: Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η ποσότητα του καλίου που μπορεί να προστεθεί ανά δέντρο τη χρονιά που αναμένουμε παραγωγή είναι από 500 γρ. – 1000 γρ. Κ2Ο/παραγωγικό δέντρο πρδ. 1- 2 κιλά θειικού καλίου (50% Κ2Ο) / δέντρο.
Προσοχή: Στους αρδευόμενους ελαιώνες μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάλιο και υπό μορφή νιτρικού (46% Κ2Ο) ή υδατοδιαλυτού θειικού καλίου (50% Κ2Ο) με υδρολίπανση, την περίοδο σκλήρυνσης του ενδοκαρπίου (κουκούτσι), περί τα τέλη Ιουλίου για τις συνθήκες της Κρήτης με ποσότητα 0,5-1,0 κιλό/δέντρο. Με την παραπάνω τεχνική επιτυγχάνεται τόσο βελτίωση της περιεκτικότητας του καρπού σε λάδι όσο και μείωση του φαινομένου της παρενιαυτοφορίας.
Ο φώσφορος αποτελεί συστατικό σημαντικών ενζύμων και πρωτεϊνών του δέντρου. Εμπλέκεται είτε άμεσα είτε έμμεσα σε σειρά μεταβολικών διεργασιών και ειδικότερα αυτών που έχουν σχέση με την αναπαραγωγή και την μεταφορά ενέργειας. Απαντάται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στους νεαρούς αναπτυσσόμενους ιστούς.
Από λειτουργική άποψη:
- Προμηθεύει την απαιτούμενη ενέργεια για όλες τις δραστηριότητες του δέντρου.
- Συμβάλει στον σχηματισμό των ριζών και του ξύλου.
- Συμβάλει στο δέσιμο των καρπών, στην ισχυρή συγκράτησή τους και στην πρωιμότητα της παραγωγής.
Αν και στα περισσότερα ελληνικά εδάφη δεν αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για τη ανάπτυξη του ελαιόδεντρου, η χορήγηση φωσφόρου στους αρδευόμενους ελαιώνες που δέχονται πλούσιες Αζωτούχες λιπάνσεις και στις επιτραπέζιες ποικιλίες, αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για το μέγεθος, το βάρος, την πρωιμότητα και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού. Στους ξηρικούς ελαιώνες και ειδικότερα σε εδάφη πλούσια σε Ανθρακικό Ασβέστιο (CaCO3) πρέπει να χορηγείται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα η γονιμότητα του εδάφους.
ΒΟΡΙΟ (Β):
Ιχνοστοιχείο ή αλλιώς μικροστοιχείο το οποίο έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια πολλά προβλήματα στην άνθηση, καρπόδεση και γενικά στη συνολική παραγωγή της ελιάς. Έλλειψη Βορίου (Β) παρατηρείται τόσο σε νεαρά όσο και σε αιωνόβια δέντρα. Πολλές χλωρώσεις (κιτρινίλες) που παρατηρούνται στα δέντρα σε κορυφαία φύλλα οφείλονται σε έλλειψη Βορίου (Β). Μεγάλη έλλειψη από το στοιχείο αυτό μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ξήρανση μικρών ή και μεγαλύτερων κλάδων και να οδηγήσει σε πλήρη ακαρπία. Συνίσταται να προστίθεται είτε στη βασική λίπανση με μορφή βόρακα (250-500γρ. δέντρο), είτε ως συστατικό βασικής λίπανσης με περιεκτικότητα του λιπάσματος σε βόριο έως 0,6% Επίσης μπορεί να προστεθεί και με ψεκασμό την περίοδο της άνθησης – καρπόδεσης. Το στάδιο αυτό (άνθηση-καρπόδεση ) είναι το πιο κρίσιμο στάδιο κατανάλωσης βορίου.
Κάλιο
ΝΕΟ !!! Κρίσιμα θρεπτικά στάδια της Ελιάς
ΝΕΟ !!! SOS Παρενιαυτοφορία
Ιχνοστοιχείο ή αλλιώς μικροστοιχείο το οποίο έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια πολλά προβλήματα στην άνθηση, καρπόδεση και γενικά στη συνολική παραγωγή της ελιάς. Έλλειψη Βορίου (Β) παρατηρείται τόσο σε νεαρά όσο και σε αιωνόβια δέντρα. Πολλές χλωρώσεις (κιτρινίλες) που παρατηρούνται στα δέντρα σε κορυφαία φύλλα οφείλονται σε έλλειψη Βορίου (Β). Μεγάλη έλλειψη από το στοιχείο αυτό μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ξήρανση μικρών ή και μεγαλύτερων κλάδων και να οδηγήσει σε πλήρη ακαρπία. Συνίσταται να προστίθεται είτε στη βασική λίπανση με μορφή βόρακα (250-500γρ. δέντρο), είτε ως συστατικό βασικής λίπανσης με περιεκτικότητα του λιπάσματος σε βόριο έως 0,6% Επίσης μπορεί να προστεθεί και με ψεκασμό την περίοδο της άνθησης – καρπόδεσης. Το στάδιο αυτό (άνθηση-καρπόδεση ) είναι το πιο κρίσιμο στάδιο κατανάλωσης βορίου.
Το βόριο είναι το σημαντικότερο ιχνοστοιχείο της Ελιάς και το πλέον απαραίτητο για τον σχηματισμό των ανθέων, την ομαλή εξέλιξη της γονιμοποίησης και της καρπόδεσης. Συμμετέχει στην μεταφορά των υδατανθράκων εντός του δέντρου, στην σύνθεση των φυτορμονών, στην ανάπτυξη των νεαρών ιστών. στην παραγωγή και την βλαστικότητα της γύρης και στην αύξηση του καρπού. Η έλλειψη του αποτελεί την συχνότερη τροφοπενία του ελαιόδεντρου και επιδρά άμεσα στην γονιμότητα του ελαιώνα μειώνοντας δραματικά την παραγωγή.
Η προσθήκη βορίου είτε με την μορφή βόρακα (250-400γρ. δέντρο) , είτε με τη χρήση σύνθετων λιπασμάτων που περιέχουν Βόριο, θεωρείται απαραίτητη στην βασική λίπανση της ελιάς, τόσο στα υγρά όξινα, όσο και στα ασβεστούχα εδάφη.
Θετικά αποτελέσματα δίνουν και οι διαφυλλικοί ψεκασμοί με Βόριο κατά την διάρκεια σχηματισμού της νέας βλάστησης και κατά την έναρξη της άνθισης.
Κάλιο
Το Κάλιο αποτελεί όπως και το Άζωτο αναντικατάστατο στοιχείο για το ελαιόδεντρο. Παρουσιάζει υψηλή κινητικότητα εντός των ιστών και των υποκυττάριων δομών, και συμμετέχει σε πλήθος φυσιολογικών λειτουργειών. Εμπλέκεται στην ενεργοποίηση πολλών ενζύμων, στην παραγωγή και την μεταφορά των προϊόντων της φωτοσύνθεσης, στην πρόσληψης και εκμετάλλευση του νερού και στην υδατική ισορροπία των δέντρων. Σαν αποτέλεσμα της πολυσύνθετης δράσης του η επάρκειά του στο ελαιόδεντρο:
- Αυξάνει το μέγεθος και το βάρος των καρπών
- Αυξάνει την περιεκτικότητα του καρπού σε λάδι
- Βελτιώνει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του λαδιού
- Αυξάνει την αντοχή των δέντρων στην ξηρασία, στον παγετό και στις προσβολές από εχθρούς και ασθένειες
Η ελιά παρουσιάζει υψηλές ετήσιες ανάγκες σε Κάλιο, ιδιαίτερα την περίοδο ανάπτυξης και ωρίμανσης των ων καρπών όπου περισσότερο από το 60% του διαθέσιμου Καλίου μεταναστέυει στους καρπούς.
Στις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες είναι απαραίτητη η χορήγησή Καλίου σε ποσότητα ίση με αυτή του Αζώτου, ειδικά την χρονιά που αναμένεται μεγάλη καρποφορία, ώστε να αποφευχθεί η μικροκαρπία, να αυξηθεί η ελαιογένεση και να περιοριστεί η θρεπτική εξάντληση των δέντρων που οδηγεί σε παρενιαυτοφορία.
Στις επιτραπέζιες ποικιλίες, για την επίτευξη ικανοποιητικής παραγωγής και για την βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του καρπού, η ετήσια χορήγηση Καλίου είναι επιβεβλημένη.
ΝΕΟ !!! Κρίσιμα θρεπτικά στάδια της Ελιάς
Στάδιο διαφοροποίησης ανθοφόρων οφθαλμών (Φεβρουάριος - Μάρτιος)
Η επάρκεια θρεπτικών στοιχείων και ειδικά Αζώτου, Καλίου, Βορίου και εδαφικής υγρασίας σε αυτό το στάδιο:
- δημιουργεί πλεόνασμα υδατανθράκων και αυξάνει την διαφοροποιήση των ανθοφόρων οφθαλμών.
- επισπεύδει την έναρξη της νέας βλάστησης που είναι απαραίτητη για τον σχηματισμό των αναπαραγωγικών οργάνων και την μεταγενέστερη ανάπτυξη του καρπού
- Αυξάνει τον σχηματισμό ετήσιων βλαστών που είναι απαραίτητοι για την καρποφορία της επόμενης χρονιάς
Οι θρεπτικές απαιτήσεις αυτής της περιόδου καλύπτονται από την έγκαιρη εφαρμογή της βασικής λίπανσης τον χειμώνα (Δεκέμβριος - Φεβρουάριος)
Στάδιο Άνθισης - Καρπόδεσης (Απρίλιος - Μάιος)
Αυξάνεται απαίτηση των δέντρων σε θρεπτικά στοιχεία και ειδικότερα σε Άζωτο, Φώσφορο και Βόριο:
- Η επάρκεια Αζώτου σε αυτό το στάδιο προωθεί τον σχηματισμό των τέλειων ανθέων και αυξάνει την καρπόδεση.
- Το Βόριο αυξάνει την βλαστικότητα της γύρης και την δεκτικότητα του στίγματος, αυξάνοντας την γονιμοποίηση και την καρπόδεση.
- Ο Φώσφορος παρέχει την απαιτούμενη ενέργεια για την άνθιση, την καρπόδεση και την αρχική ανάπτυξη των καρπών αυξάνοντας τον αριθμό τους ανά ανθοταξία.
Οι θρεπτικές απαιτήσεις αυτής της περιόδου καλύπτονται από την βασική λίπανση του χειμώνα (Δεκέμβριος - Φεβρουάριος) καθώς και διαφυλλικούς ψεκασμούς με Άζωτο και Βόριο που ενισχύουν την άνθιση και την καρπόδεση.
Στάδιο ταχείας ανάπτυξης του καρπού – σκλήρυνσης πυρήνα (Ιούνιος - Ιούλιος)
Με την ολοκλήρωση της καρπόδεσης ξεκινά η ανάπτυξη του πυρήνα του καρπού και αυξάνονται οι απαιτήσεις των δέντρων σε Άζωτο και νερό και σταδιακά όλων των θρεπτικών στοιχείων για να κορυφωθούν έως την πήξη του πυρήνα.
- Μεγάλες ποσότητες Αζώτου, Καλίου και Φωσφόρου μεταναστεύουν από τα φύλλα στον καρπό για να καλύψουν τις αυξημένες απαιτήσεις των κυτταροδιαιρέσεων.
- Ή θρεπτική επάρκεια σε αυτό το στάδιο ασκεί καθοριστική επίδραση στο τελικό μέγεθος του καρπού και στην ελαιογένεση.
Στους αρδευόμενους ελαιώνες οι θρεπτικές απαιτήσεις αυτής της περιόδου καλύπτονται με επιφανειακή εφαρμογή Αζωτούχου λιπάσματος τον Ιούνιο.
Στάδιο βραδείας ανάπτυξης της σάρκας – έναρξη ελαιογένεσης (Αύγουστος – Σεπτέμβριος)
Μετά την σκλήρυνση του πυρήνα αρχίζει να αναπτύσεται η σάρκα και σταδιακά (από τον Αύγουστο) να παρατηρείτε συσσώρευση ελαιόλαδου στον καρπό. Κατά την διάρκεια αυτού του σταδίου αυξάνεται απαίτηση των δέντρων σε θρεπτικά στοιχεία και ειδικότερα σε Άζωτο και Κάλιο.
- Η επάρκεια Αζώτου αυξάνει το μέγεθος και το βάρος των καρπών. Υπερβολικό Άζωτο αυτή την περίοδο μειώνει τη ελαιογέννεση και καθυστερεί την ωρίμανση.
- Το Κάλιο αυξάνει την ελαιοπεριεκτικότητα των καρπών και προάγει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά στις επιτραπέζιες ποικιλίες.
- Ο Φώσφορος πρωιμίζει την ωρίμανση, αυξάνει το βάρος και βελτιώνει τον χρωματισμό στις επιτραπέζιες ποικιλίες.
Στις επιτραπέζιες ποικιλίες και στις ελαιοποιήσιμες τη χρονιά της αυξημένης παραγωγής, οι απαιτήσεις αυτής της περιόδου καλύπτονται με την εφαρμογή Αζωτοκαλιούχου λίπανσης.
Είναι το φαινόμενο όπου ενώ το ελαιόδεντρο βρίσκεται σε πλήρη καρποφορία (βεντέμα) και παράγει ικανοποιητικά, την επόμενη χρονιά παρατηρείται απότομα πτώση της παραγωγής που δεν οφείλεται σε παθολογικά ή σε κλιματολογικά αίτια Το φαινόμενο είναι πιο έντονο σε μη ποτιστικούς ελαιώνες. Μείωση της έντασης του φαινόμενου της παρενιαυτοφορίας μπορεί να γίνει με κατάλληλες τεχνικές κλαδέματος και λίπανσης από τον παραγωγό. Συνοπτικά:
Α. Κλάδεμα: Τα ενήλικα δέντρα πρέπει κάθε χρόνο να κλαδεύονται μέτρια (καθάρισμα) γιατί:
Το κλάδεμα ευνοεί την παραγωγή νέας καρποφόρας βλάστησης.
Αφαιρούνται όλοι οι ξηροί και μη καρποφόροι βλαστοί που είναι αποτέλεσμα σκιάσεως.
Περιορίζονται οι διαστάσεις του δέντρου και αυξάνεται ο φωτισμός.
Πρέπει να γίνεται αφαίρεση λαίμαργων βλαστών κυρίως από εσωτερικό της κόμης του δέντρου και ανανέωση στις παραγωγικές ποδιές περιφερειακά με αφαίρεση όλων των ξερών βλαστών.
Εποχή κλαδέματος: Αμέσως μετά τη συλλογή του ελαιοκάρπου και πριν την έναρξη έκπτυξης της νέας βλάστησης. Μην ξεχνάτε:
Στις πυκνοφυτεμένες ελιές (λιγότερο από 7 x 7 ) δεν είναι λύση το αυστηρότερο κλάδεμα. Το μόνο που μπορεί να αυξήσει την παραγωγή στην περίπτωση αυτή είναι η εκρίζωση μερικών δέντρων.
Το ξύλο είναι η μεγάλη «αποθήκη» της ελιάς. Πριν κλαδέψετε ξύλο να είστε σίγουροι ότι δεν μπορείτε να το αποφύγετε (πρδ. όπως στο κλάδεμα ανανέωσης).
Μετά το κλάδεμα να γίνεται πάντα ένας ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα. Έτσι δεν αυξάνεται η προσβολή από τους γνωστούς όγκους – καρκινώματα και προστατεύεται το δέντρο από πολλά άλλα προβλήματα.
Β. Λίπανση: Παρά το γεγονός ότι η καλλιέργεια της ελιάς είναι τόσο ανεπτυγμένη και αποδίδει γενικά καλή πρόσοδο στον παραγωγό είναι ίσως η λιγότερο «λιπασμένη» καλλιέργεια. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Μετά από χρόνιες παρατηρήσεις μπορούμε να κάνουμε τις παρακάτω ενδεικτικές προτάσεις για αρδευόμενους ελαιώνες με μέση παραγωγή 50-80 κιλά καρπού/δέντρο:
Βασική λίπανση με κάλιο, βόριο και φώσφορο (ανά 3-4 έτη ο φώσφορος) την περίοδο Νοεμβρίου-τέλη Δεκεμβρίου,
Επιφανειακή λίπανση με άζωτο την περίοδο από τέλη Ιανουαρίου-αρχές Μαρτίου,
Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και άζωτο προανθικά,
Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και κάλιο στο τέλος της καρπόδεσης,
Υδρολίπανση με άζωτο αμέσως μετά την καρπόδεση,
Υδρολίπανση με νιτρικό ή θειικό κάλιο περί τα μέσα- τέλη Ιουλίου,
Υδρολίπανση με άζωτο αρχές Σεπτεμβρίου, Σύνολο μονάδων/δέντρο/έτος: Ν: 1350 γρ., P2O5: 200 γρ., K2O: 960 γρ.
Κόστος: Για όλες τις παραπάνω λιπάνσεις ενδεικτικό κόστος αγοράς λιπασμάτων είναι λιγότερο από 3 ευρώ/δέντρο (1,2Kgr ελαιολάδου). Εάν το κόστος ή τα συνακόλουθα έξοδα (εργατικά-άρδευση κ.λ.π.) των παραπάνω είναι πολλά μπορεί εναλλακτικά να γίνουν μόνο οι εφαρμογές 1,2,3,6 που κρίνονται πιο απαραίτητες με σύνολο κόστους από 2,0-2,2 euro. Ας μην ξεχνάμε ότι σήμερα το μέσο σύνηθες κόστος λίπανσης / ενήλικο δέντρο είναι 1,2-2,5 euro / δέντρο.
Με άξονα τις παραπάνω ενδεικτικές τεχνικές και πάντα σε συνεργασία με το γεωπόνο μπορεί ο καλλιεργητής να αναμένει μία σταδιακή αύξηση της απόδοσης των ελαιοδέντρων και ταυτόχρονα σταδιακή μείωση του φαινόμενου της παρενιαυτοφορίας ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο, κατά το δυνατό, οικονομικό αποτέλεσμα.
Α. Κλάδεμα: Τα ενήλικα δέντρα πρέπει κάθε χρόνο να κλαδεύονται μέτρια (καθάρισμα) γιατί:
Το κλάδεμα ευνοεί την παραγωγή νέας καρποφόρας βλάστησης.
Αφαιρούνται όλοι οι ξηροί και μη καρποφόροι βλαστοί που είναι αποτέλεσμα σκιάσεως.
Περιορίζονται οι διαστάσεις του δέντρου και αυξάνεται ο φωτισμός.
Πρέπει να γίνεται αφαίρεση λαίμαργων βλαστών κυρίως από εσωτερικό της κόμης του δέντρου και ανανέωση στις παραγωγικές ποδιές περιφερειακά με αφαίρεση όλων των ξερών βλαστών.
Εποχή κλαδέματος: Αμέσως μετά τη συλλογή του ελαιοκάρπου και πριν την έναρξη έκπτυξης της νέας βλάστησης. Μην ξεχνάτε:
Στις πυκνοφυτεμένες ελιές (λιγότερο από 7 x 7 ) δεν είναι λύση το αυστηρότερο κλάδεμα. Το μόνο που μπορεί να αυξήσει την παραγωγή στην περίπτωση αυτή είναι η εκρίζωση μερικών δέντρων.
Το ξύλο είναι η μεγάλη «αποθήκη» της ελιάς. Πριν κλαδέψετε ξύλο να είστε σίγουροι ότι δεν μπορείτε να το αποφύγετε (πρδ. όπως στο κλάδεμα ανανέωσης).
Μετά το κλάδεμα να γίνεται πάντα ένας ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα. Έτσι δεν αυξάνεται η προσβολή από τους γνωστούς όγκους – καρκινώματα και προστατεύεται το δέντρο από πολλά άλλα προβλήματα.
Β. Λίπανση: Παρά το γεγονός ότι η καλλιέργεια της ελιάς είναι τόσο ανεπτυγμένη και αποδίδει γενικά καλή πρόσοδο στον παραγωγό είναι ίσως η λιγότερο «λιπασμένη» καλλιέργεια. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Μετά από χρόνιες παρατηρήσεις μπορούμε να κάνουμε τις παρακάτω ενδεικτικές προτάσεις για αρδευόμενους ελαιώνες με μέση παραγωγή 50-80 κιλά καρπού/δέντρο:
Βασική λίπανση με κάλιο, βόριο και φώσφορο (ανά 3-4 έτη ο φώσφορος) την περίοδο Νοεμβρίου-τέλη Δεκεμβρίου,
Επιφανειακή λίπανση με άζωτο την περίοδο από τέλη Ιανουαρίου-αρχές Μαρτίου,
Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και άζωτο προανθικά,
Διαφυλλικός ψεκασμός με βόριο και κάλιο στο τέλος της καρπόδεσης,
Υδρολίπανση με άζωτο αμέσως μετά την καρπόδεση,
Υδρολίπανση με νιτρικό ή θειικό κάλιο περί τα μέσα- τέλη Ιουλίου,
Υδρολίπανση με άζωτο αρχές Σεπτεμβρίου, Σύνολο μονάδων/δέντρο/έτος: Ν: 1350 γρ., P2O5: 200 γρ., K2O: 960 γρ.
Κόστος: Για όλες τις παραπάνω λιπάνσεις ενδεικτικό κόστος αγοράς λιπασμάτων είναι λιγότερο από 3 ευρώ/δέντρο (1,2Kgr ελαιολάδου). Εάν το κόστος ή τα συνακόλουθα έξοδα (εργατικά-άρδευση κ.λ.π.) των παραπάνω είναι πολλά μπορεί εναλλακτικά να γίνουν μόνο οι εφαρμογές 1,2,3,6 που κρίνονται πιο απαραίτητες με σύνολο κόστους από 2,0-2,2 euro. Ας μην ξεχνάμε ότι σήμερα το μέσο σύνηθες κόστος λίπανσης / ενήλικο δέντρο είναι 1,2-2,5 euro / δέντρο.
Με άξονα τις παραπάνω ενδεικτικές τεχνικές και πάντα σε συνεργασία με το γεωπόνο μπορεί ο καλλιεργητής να αναμένει μία σταδιακή αύξηση της απόδοσης των ελαιοδέντρων και ταυτόχρονα σταδιακή μείωση του φαινόμενου της παρενιαυτοφορίας ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο, κατά το δυνατό, οικονομικό αποτέλεσμα.
ΝΕΟ !!! Προτάσεις Λίπανσης Για μεγαλύτερη παραγωγή – άριστη ποιότητα – μακροβιότητα απο τα *Ελληνικά Λιπάσματα ELFE
Η ελιά ευδοκιμεί και καρποφορεί ικανοποιητικά σε μεγάλη ποικιλία εδαφών με εξαίρεση τα πολύ όξινα εδάφη. Προσαρμόζεται άριστα και σε λοφώδη εδάφη χαμηλής γονιμότητας, αρκεί να λιπαίνεται σωστά. Αντιδρά θεαματικά στην Αζωτούχο λίπανση, ειδικά σε εδάφη μέτριας γονιμότητας. Tο Άζωτο επηρεάζει θετικά τόσο τη βλάστηση όσο και την καρποφορία. Έμμεσα μπορεί να μειώσει και το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Οι αυξημένες απαιτήσεις σε Άζωτο εντοπίζονται σε δύο περιόδους:
- Από την έναρξη της νέας βλαστήσεως και μέχρι την καρπόδεση (Μάρτιος- Μάιος).
- Κατά τη διάρκεια ξυλοποιήσεως του ενδοκαρπίου του σπέρματος (Ιούλιος – Αύγουστος).
Έλλειψη Αζώτου προκαλεί φτωχή βλάστηση και μείωση της τελικής παραγωγής. Υπερβολική ποσότητα Αζώτου αντίθετα, μπορεί να δημιουργήσει ευπάθεια σε παγετούς και ασθένειες. Η ελιά έχει υψηλές απαιτήσεις σε Κάλιο ειδικά τις χρονιές μεγάλης καρποφορίας. Η ύπαρξη επαρκούς ποσότητας Καλίου δίνει μεγαλύτερες αποδόσεις και καλύτερη αντοχή στις ασθένειες, στους παγετούς και στην ξηρασία.
Από τα ιχνοστοιχεία ιδιαίτερη σημασία στη θρέψη της ελιάς έχει το Βόριο. Ελλείψεις Βορίου μπορούν να εμφανιστούν σε εδάφη διαφόρων τύπων, όπως ελαφρά αμμώδη, όξινα, ασβεστούχα και εκδηλώνονται συχνότερα σε δέντρα νεαρής ηλικίας.
Ανάγκες Θρεπτικών στοιχείων για την
ελιά (ανά δένδρο)
|
|||
ΑΖΩΤΟ (Ν)
|
ΦΩΣΦΟΡΟΣ (Ρ2Ο5)
|
ΚΑΛΙΟ (Κ2Ο)
|
ΒΟΡΙΟ (Β)
|
1 – 1,5 κιλά
|
0,2 – 0,4 κιλά
|
1 – 1,5 κιλά
|
45 – 75 γραμμάρια
|
Προτάσεις Λίπανσης
Το λίπασμα πρέπει να πέφτει στην επιφάνεια του εδάφους που καλύπτει η σκιά από την κόμη του δένδρου. Η ελιά αντιδρά θεαματικά στην Αζωτούχο λίπανση. Παρά τις αντίθετες απόψεις που κατά καιρούς εκφράζονται, φαίνεται ότι για μέγιστη παραγωγή και άριστη ποιότητα, η ελιά χρειάζεται τακτική λίπανση με Κάλιο, ειδικά μετά από χρονιές υψηλής καρποφορίας.
Για την πρόληψη και θεραπεία της έλλειψης Βορίου, προτείνεται η χορήγησή του με τη βασική λίπανση ή σε συνδυασμό με τη διαφυλλική χορήγηση (ψεκασμό). Η επιλογή του κατάλληλου τύπου βασικού λιπάσματος εξαρτάται από την απαιτούμενη σχέση μεταξύ των θρεπτικών στοιχείων. Η δόση εξαρτάται από την ηλικία, τη θρεπτική κατάσταση και την παραγωγικότητα των δέντρων. Πολύτιμοι σύμβουλοι της λίπανσης είναι η εδαφοανάλυση και η φυλλοδιαγνωστική.
ΒΑΣΙΚΗ ΛΙΠΑΝΣΗ
|
||
Τύπος Λιπάσματος
|
Δοσολογία (κιλά/δένδρο)
|
Παρατηρήσεις
|
3 – 5
|
Όπου υπάρχει σχετική επάρκεια
Φωσφόρου και Καλίου.
|
|
3 – 5
|
Όπου απαιτείται ισχυρός εμπλουτισμός
σε Κάλιο, Βόριο και ιχνοστοιχεία.
|
|
3 – 5
|
Για ισχυρότερη παρουσία Αζώτου,
Βορίου και ιχνοστοιχείων
|
|
4 – 6
|
Για ισόρροπη λίπανση Ν/Ρ2Ο5/Κ2Ο=
1/1/1 με βελτιωμένη αφομοιωσιμότητα θρεπτικών στοιχείων και συντήρηση της
οργανικής ύλης του εδάφους.
|
|
4 – 6
|
Ενισχυμένη πηγή Καλίου. Λοιπές
ιδιότητες όπως το προηγούμενο, αλλά με βελτιωτική επίδραση στην Οργανική
Ουσία του εδάφους.
|
|
3 – 5
|
Παραδοσιακή λίπανση, με πιθανή
εκδήλωση τροφοπενίας Βορίου.
|
|
3 – 5
|
Για ισχυρό εμπλουτισμό σε Άζωτο,
Κάλιο, Μαγνήσιο και Βόριο. Ενδείκνυται για πεδινές εκτάσεις και ελαιώνες
υψηλού παραγωγικού δυναμικού.
|
|
3 – 5
|
Για ισχυρό εμπλουτισμό σε Άζωτο,
Κάλιο, Μαγνήσιο και Βόριο. Ενδείκνυται για πεδινές εκτάσεις και ελαιώνες
υψηλού παραγωγικού δυναμικού.
|
|
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΛΙΠΑΝΣΗ
|
||
1 – 2
|
Πλούσια πηγή άμεσα αφομοιώσιμου
Νιτρικού Αζώτου και Μαγνησίου.
|
|
1 – 2
|
Πηγή Αμμωνιακού και Νιτρικού
Αζώτου.
|
|
1 – 2
|
Πηγή Αμμωνιακού Αζώτου. Βελτιώνει
την πρόσληψη των μικροθρεπτικών στοιχείων.
|
|
Δείτε ακόμα: Λίπανση και οδηγός θρέψης της ελιάς - Τροφοπαινίες
Παραδοτέο Έργου του Καν. 2080/ 2005 της ΕΑΣ Ρεθύμνου,***
Δράσης Biv (1) “Πρακτική επίδειξη τεχνικών ελαιοκαλλιέργειας
(βιολογική, ολοκληρωμένη γεωργία) σε ομάδες παραγωγών”.
Καθηγητής Εντομολογίας και Γεωργικής Φαρμακολογίας,
Επιστημονικός Υπεύθυνος Ευάγγελος Καπετανάκης,
Αντιπρόεδρος ΤΕΙ Κρήτης
Οι συνηθέστερες τροφοπενίες
Τροφοπενία Βορίου
Είναι μια από τις πιο συνηθισμένες και σοβαρές τροφοπενίες της ελιάς στην Ελλάδα. Παρατηρείται τόσο σε νεαρά όσο και σε αιωνόβια δένδρα. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της τροφοπενίας βορίου είναι ότι τα κορυφαία φύλλα στους νέους βλαστούς έχουν το ακραίο 1/3-2/3 τμήμα τους χλωρωτικό (αρχικά πρασινοκίτρινο στη συνέχεια κίτρινο/πορτοκαλί).
Σταδιακά, το σύμπτωμα αυτό εμφανίζεται και στα φύλλα της βάσης των βλαστών, τα οποία μπορεί να εμφανίσουν και ξήρανση στην κορυφή τους. Σε πιο προχωρημένο στάδιο της τροφοπενίας παρατηρείται μικροφυλλία, παραμόρφωση φύλλων (έχουν σχήμα ροπάλου) και έντονη φυλλόπτωση. Σε κλάδους που εμφανίζουν συμπτώματα στα φύλλα, αν αφαιρεθεί με μαχαιρίδιο λεπτό στρώμα του φλοιού, φαίνεται ένας καστανός χρωματισμός που οφείλεται σε νέκρωση του καμβίου. Το σύμπτωμα αυτό είναι χαρακτηριστικό και επιβεβαιώνει την έλλειψη του βορίου.
Έτσι, δένδρα που υποφέρουν από έλλειψη βορίου φαίνονται από απόσταση σαν χλωρωτικά ενώ καθυστερούν σημαντικά την έναρξη της νέας βλάστησης την άνοιξη. Φύλλα από δένδρα που πάσχουν, περιέχουν βόριο λιγότερο από 20 ppm, ενώ φύλλα από φυσιολογικά δένδρα περιέχουν βόριο πάνω από 20 ppm (επί ξηρού βάρους).
Προστίθενται στο έδαφος 300-500 γρ βόρακα ανά δένδρο πλήρους ανάπτυξης, ενώ σε νεότερα δένδρα χορηγούνται μικρότερες ποσότητες (10 γρ ανά έτος ηλικίας από την στιγμή φύτευσης στο χωράφι). Για γρηγορότερη αντίδραση των δένδρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί και η υδατοδιαλυτή μορφή του βορίου (Solubor, κ.ά.) με διαφυλλική εφαρμογή ή μέσω του δικτύου άρδευσης αν υπάρχει.
Τροφοπενία Καλίου
Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της τροφοπενίας αυτής είναι ένας μεταχρωματισμός των φύλλων (απόχρωση ορείχαλκου) που αρχίζει από την κορυφή του ελάσματος και σταδιακά καταλαμβάνει ολόκληρο το φύλλο ή το μεγαλύτερο μέρος του. Παράλληλα, παρατηρείται ξήρανση στο κορυφαίο τμήμα του φύλλου κατά 1/3-2/3 του μήκους του.
Παρατηρούνται επίσης, μικρό μήκος νέας βλάστησης, μικροφυλλία, φυλλόπτωση και ξήρανση κλαδίσκων. Σε προχωρημένο στάδιο της τροφοπενίας, η παραγωγή του δένδρου μειώνεται πολύ.
Η διάγνωση με τα παραπάνω συμπτώματα μόνο δεν είναι ασφαλής. Χρειάζεται επιβεβαίωση με ανάλυση φύλλων. Εάν η περιεκτικότητα των φύλλων σε κάλι είναι 0,1-0,3% (επί ξηρού βάρους) τότε μπορούν τα συμπτώματα να αποδοθούν με βεβαιότητα στην τροφοπενία καλίου. Δένδρα που δεν παρουσιάζουν συμπτώματα έχουν περιεκτικότητα καλίου στα φύλλα που κυμαίνεται από 0,4 μέχρι 1,7%.
Πολλές φορές η τροφοπενία καλίου οφείλεται στη ξηρασία (δέσμευση καλίου από τα κολλοειδή της αργίλου) και στην αδυναμία των δένδρων να απορροφήσουν κάλιο από το έδαφος. Καλλιεργητικές φροντίδες που συμβάλλουν σε μεγαλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των δένδρων και στην εξασφάλιση επαρκούς υγρασίας στο έδαφος, διορθώνουν ή τουλάχιστον αμβλύνουν το πρόβλημα.
Στις περιπτώσεις που τα εδάφη δεσμεύουν κάλιο, είναι απαραίτητη η προσθήκη μεγαλύτερων ποσοτήτων καλιούχου λιπάσματος. Συνήθως χορηγούνται 10-15 κιλά θειϊκού καλίου ανά δένδρο μέσης ανάπτυξης.
Εναλλακτικά, μπορεί να χορηγηθεί το μισό κάλι το χειμώνα σε μορφή θειϊκού καλίου και να γίνουν συμπληρωματικές λιπάνσεις με υδατοδιαλυτό νιτρικό κάλιο μέσω του δικτύου άρδευσης, αν υπάρχει. Το νιτρικό κάλι χορηγείται με την υδρολίπανση σε δόση 300-500 γρ/δένδρο μετά την καρπόδεση.
Τροφοπενίες Ασβεστίου και Μαγνησίου
Τα κυριότερα συμπτώματα της έλλειψης ασβεστίου είναι η χλώρωση του ακραίου τμήματος των φύλλων, όπως και στην τροφοπενία βορίου, που όμως συνοδεύεται με λεύκανση των νεύρων στην περιοχή του χλωρωτικού τμήματος των παλαιών φύλλων. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της έλλειψης μαγνησίου είναι η χλώρωση των φύλλων που αρχίζει από την κορυφή ή τα πλάγια του ελάσματος και προοδευτικά καταλαμβάνει ολόκληρη την επιφάνειά του, η έντονη φυλλόπτωση και η φτωχή βλάστηση.
Η διόρθωση της τροφοπενίας ασβεστίου γίνεται μάλλον εύκολα με προσθήκη 5-10 κιλών οξειδίου του ασβεστίου ή μαρμαρόσκονης ανά ελαιόδενδρο.
Προσδιορισμός του pH του εδάφους πριν την εγκατάσταση του ελαιώνα και προσθήκη ασβεστίου μετά από χημική ανάλυση, είναι η σωστότερη και μονιμότερη μέθοδος.
Η τροφοπενία μαγνησίου διορθώνεται με την προσθήκη 300-500 γρ οξειδίου του μαγνησίου (πχ 1,2- 2,0 κιλά/δένδρο κιζερίτη ή 3,0-5,0 κιλά θειϊκό καλιομαγνήσιο, που περιέχει και κάλιο για ταυτόχρονη λίπανση με το στοιχείο αυτό) ή με ψεκασμό των δένδρων με 2-4% διάλυμα υδατοδιαλυτού θειϊκού μαγνησίου.2
Λίπανση χωρίς χρήση λιπασμάτων
Πως μπορούμε να εμπλουτίσουμε το έδαφος με τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για τις καλλιέργειές μας. Απόσπασμα από την ημερίδα "Κτηνοτροφικό Κουκί: μια καλλιέργεια με μέλλον". Δημοσιεύτηκε στις 31 Αυγ 2015
kastania-pierias.blogspot.gr
https://share24.gr/lipansi-tis-elias-pote-ginete-ti-lipasma-tha-chrisimopiiso/
https://basilakakis.gr/
https://www.agro24.gr/agrotika/proionta/georgia/elia/ti-lipasma-na-valo-stis-elies-moy
https://www.sage10.gr/images/orthes-praktikes/threpsi-elias.pdf
https://realfarm.gr/thamnoi-dendra/i-organiki-lipansi-stin-biologiki-kalliergeia-tis-elias.html
https://www.aua.gr/roussos/Roussos/pdf/OliveBr.pdf
www.kali-gmbh.com
https://realfarm.gr/thamnoi-dendra/i-organiki-lipansi-stin-biologiki-kalliergeia-tis-elias.html
https://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php/%CE%9B%CE%AF%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7_%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%AC%CF%82
https://www.gaiapedia.gr/
https://www.elies-ladikalamatiano.gr/olive/agronomy/elipanse.html
https://damoulianata.blogspot.gr/2014/12/blog-post_13.html
https://www.olivenews.gr/el/article/
https://naturalife24.blogspot.com/2016/05/blog-post_45.html
https://www.geoponiko-parko.gr/
https://www.elfegroup.eu/fertilization-guide/olive/
https://elialadi.blogspot.gr/2012/11/blog-post_8037.html
Tags:
Καλλιέργεια
